Erfgoed -

Puttertjes | doorborduren in korte columns

Over kunst en erfgoed met tips

Ode aan het Landschap

Detail JCJ Vanderheyden Take Off 1998, acrylverf op doek, 110 x 140 cm Collectie Albert Heijn — Ode

Windzak bestemd om de richting van de wind aan te geven afb redactie puttertjes — aan het

De omgewoelde aarde, mixed media 180 x 220 cm | BK Bert Kinderdijk — Landschap

‘We liggen niet gauw in een deuk om een landschap of een berg keien…’, schreef een columnist onlangs. Ik moest er hartelijk om lachen en beaamde het hardop. Maar die opmerking schoot direct in mijn gedachten toen ik de tentoonstellingen- en activiteitenreeks Ode aan het Landschap onder ogen kreeg. Na het themajaar 100 jaar De Stijl in 2018, Rembrandt & de Gouden Eeuw in 2019 en 75 Jaar Vrijheid in 2020, is Ode aan het Landschap hét thema voor 2021.

Wat heeft het landschap ons te vertellen, zou je denken. En gaan wij ons daarmee vermaken deze zomer? We wandelen, schaatsen, fietsen en varen al jaren door het landschap. En nu we er tijdelijk even niet meer boven kunnen vliegen, pakken we een drone en spieden we als een roofvogel naar beneden. Het landschap heeft voor ons toch geen geheimen meer? Wij zien haar schoonheid én haar lelijkheid immers dagelijks om ons heen. Wat valt er te nieuw te beleven aan het landschap?

Bladerend door de online catalogus van het NBTC, de organisatie die iedere Nederlander wil laten profiteren van toerisme, stuit ik op het programma Bind Date met een Landschap. De 7 Blind Dates in Nederland die zijn samengesteld hebben de mooiste pay-offs als: A Sense of Place, Leven met het water, Rembrandts van de Nederlandse natuur, Wijze moeder die lief en leed met je deelt, Alles wat je niet zou verwachten, Coulisselandschap van weilanden en bossen, en Brede schouders tegen het wassende water.

Schaamte bekruipt mij. Slaagt NBTC erin ons te verrassen en ons opnieuw te laten kennis maken met het landschap? Uiteraard heeft de natuur en het landschap enorm veel te bieden. Het is er altijd, en het verandert voortdurend. Maar is dat vanzelfsprekend? Hoe heeft het landschap zich in de loop van de eeuwen ontwikkeld, en wat kunnen we met deze informatie? Geven de vele, in verschillende tijden, geschilderde en later gefotografeerde versies van het landschap hierop een antwoord?

Het Blind Date-programma van het NBTC mag zich dan beperken tot Nederland, de bakermat van de landschapschilderkunst ligt in de Zuidelijke Nederlanden, ofwel in Vlaanderen. Daar schilderden in de 16e eeuw kunstenaars als Joachim Patenir en Henri met de Bles overweldigende landschappelijke decors. Zij werkten voornamelijk in Antwerpen, en Joachim Patenir wordt beschouwd als de eerste werkelijke landschaps- en marineschilder.

Als veel Vlamingen in 1585 het door godsdiensttwisten geteisterde Vlaanderen verlaten en zich in de Noordelijke Nederlanden vestigen, nemen kunstenaars de traditie van de Vlaamse landschapsschilderkunst mee. En hiermee legden Vlaamse schilders met hun woeste panorama’s en berglandschappen, die alleen in de fantasie van de kunstenaars bestonden, en veelal geïnspireerd waren op het werk van Pieter Bruegel en Jeroen Bosch, de basis voor de bloei van de Nederlandse landschapschilderkunst.

De pioniers van het Hollands realisme in de 17e eeuw begonnen de plekken uit hun omgeving te schilderen, en ze beschouwden molens, boerderijen, koeien en sloten als zelfstandig onderwerp. De polder- en waterlandschappen van o.a. Van Goyen, Ruisdael en Albert Cuyp in groenen, grijzen en bruinen, met een lage horizon en hoge luchten, zijn over de hele wereld geliefd. En wie is er niet onder de indruk van de impressionistische landschappen van o.a. Mauve, Weissenbruch en Mesdag, die in het midden van de 19e eeuw ontstonden wanneer een een nieuwe generatie kunstenaars buiten gaat schilderen?

Maar wat heeft het landschap met onszelf te maken? Kijk om je heen en ontdek dat het vol zit vol met verborgen verhalen. Als geboren en getogen Amersfoortse groeide ik op met de term ‘schuldig landschap’. Armando schilderde het bos rondom kamp Amersfoort, op steenworp afstand van de plek waar mijn ouders gingen wonen. Hij verbaasde zich er altijd over dat de natuur onverstoorbaar was voor dit menselijke leed. En tijdens ons verblijf in Antwerpen, na een bezoek aan de Vlaamse Velden rondom Ieper, lukte het mij niet meer onbevangen naar het landschap kijken.

Op een landgoed onder de rook van Utrecht, schilderde BK (beeldend kunstenaar en echtgenoot) vanuit zijn atelier daar, het landschap rondom de Kromme Rijn. De rivierklei geeft het gebied een heel eigen karakter, en het werk met de titel ‘De omgewoelde aarde‘ is een weergave van dit typische landschap. En ook hier weer gelaagdheid. Op 25 februari 1945 werd op De Laan bij Beverweerd een geallieerd vliegtuig door de Duitsers neergehaald. Laat een onderbreking in de bomenrij een gat zien waar de Belgische vliegenier het leven liet?

Het landschap herbergt een zee vol verhalen. Op dit moment krijgt de natuur hernieuwde aandacht, en de dringende boodschap druppelt geleidelijk aan ons bewustzijn binnen. Gaan we binnenkort betalen voor wat nu nog gratis en grenzeloos is, en waarderen we het daardoor anders? Ontdek het landschap en de natuur, en geniet onbeperkt van schoonheid in veel vormen. Maar vooral ook… ‘mind your step, and read the windsock’, want vergeet niet dat een blind date met een landschap angstige momenten kan voortbrengen.

Ode aan het Landschap

Ga op blind date met een landschap en beleef een fortensafari, kerkenpaden, Land Art Live, de Machtige Maas, De Lepelaarsplassen, Project de Nollen, 11 Fountains en veel meer. Klik hier…

Friesland – a Sense of Place
Noord-Holland – leven met het water
Nationale Parken – Rembrandts van de Nederlandse natuur
Limburg – wijze moeder die lief en leed met je deelt
Flevoland – alles wat je niet zou verwachten
Achterhoek – coulisselandschap van weilanden en bossen
Hollandse Waterlinies – water als bondgenoot

doorlopend te zien, te doen en virtueel te beleven in 2021

Puttertjes | doorborduren in korte columns

Ode aan het Landschap

Ode aan het Landschap

Weids! Het Noord-Hollandse landschap verbeeld

Leven in Lagen

‘Het grote landschapsboek’

John Constable

Het Rotte Land

Haagse School

Ode aan het Landschap

Het landschap als bron

Over velden en wegen

Koele Wateren

‘Koekkoek op bezoek’

Domburg Speciaal 1

Kunstenaarskolonies

Sint-Martens-Latem en de Leiestreek

De Westhoek en Ieper

Ode aan het Landschap

Van Gogh Route