Erfgoed -

Puttertjes | doorborduren in korte columns

Over kunst en erfgoed met tips

Spiegeltje, spiegeltje…

Portrait of the future king Leopold II, king of the Belgians, 1853 l detail schilderij van Nicaise De Keyser | Collectie Palace of Brussels — reflect

Rood, 150 x 200 cm, Bert Kinderdijk BK — your

Sean Landers, Plankboy (Narcissus), 2019, Courtesy the artist and rodolphe janssen, Brussels | Photo Christopher Burke — self

‘Een paar dagen geleden observeerde ik een vos die ongezien een beek over wilde steken. Eerst zette hij een poot in het water om te onderzoeken hoe koud en hoe diep het water was. Pas na een hele reeks voorzorgsmaatregelen stak hij heel behoedzaam over. Dat is Leopold ten voeten uit.’ Aan het woord is Johan op de Beeck, schrijver van het boek ‘Leopold II – Het hele verhaal‘. Hij citeert hier een opmerking uit een brief van Leopold I, de eerste koning der Belgen en vader van Leopold II, aan zijn nichtje Queen Victoria van Engeland.

De slungelig 18-jarige Hertog van Brabant Leopold II (hij was ongeveer 1.90 m) was een lastige jongen. Lui, hooghartig, wispelturig, soms gewelddadig, vaak onhandelbaar en bij momenten heimelijk en listig, zo niet dubbelzinnig. Hij was een en al berekening, sluw als een vos en altijd beducht op valkuilen. Maar hij had een bijzondere interesse voor aardrijkskunde en politiek, en bleek op dit vlak zeer leergierig te zijn. En beschikte hij niet over uitstekende communicatieve vaardigheden en een scherp beoordelingsvermogen?

Zijn vader maakte zich grote zorgen over het gedrag van zijn zoon en schreef hem in een brief: ‘Neem jezelf eens ernstig onder ogenschouw. Stel je vragen over je humeur, de manier waarop je naar de wereld en de mensen kijkt, denk na over je fouten en over de gevaren die ze ontketenen’. Maar wie deed er toen al aan (zelf)reflectie? Toch uitte zijn vader ook lovende woorden in zijn brief, vooral over de plannen van zijn zoon om het land met handel en nijverheid voort te stuwen in de vaart der volkeren.

Wanneer Leopold II in 1865 op de troon zit ziet hij het groots, en doet hij de belofte België ‘mooier en beter’ maken. Hij heeft plannen voor de verfraaiing van de grote Belgische steden. Die hebben volgens hem alle belang bij de ontwikkeling van nationale kunstprojecten, imposante architectuur, grote parken en open ruimtes. En moest de haven van Antwerpen niet de grootste van het vaste land worden? De snoodaard had zelfs plannen om delen van Nederland terug te veroveren. Maar dat was een stapje te ambitieus. En wie gaat dat allemaal betalen?

Leopold II wenste vurig dat zijn leven op aarde veel sporen zou nalaten, en hij tastte soms diep in zijn eigen buidel om grote stukken grond aan te kopen. Toen hij op zijn zoektocht naar expansie het boek ‘Java; or How to Manage a Colony’ van J.W.B.Money’ in handen kreeg, zag hij het licht. Money schreef dat het vele geld dat Nederland uitgaf werd opgebracht door Java, de kolonie, en dat er vette bonussen werden uitgekeerd aan opzichters die de productie versnelden. Maar was Nederland al niet gestopt met deze praktijken, naar aanleiding van o.a. het boek Max Havelaar van Multatuli? Ging Leopold II toen nog beginnen aan zijn kolonie…?

To rub, to rob. Leopold II vergaart uiteindelijk zijn fortuin voornamelijk met rubber, opgebracht door dwangarbeiders en slaven uit Kongo-Vrijstaat (1885-1908). Hij beheert vakkundig een dubbele agenda, wrijft zijn plannen er stevig in en zaait ondertussen veel verwarring. Als morele leider van een beweging die tegen de slavernij is, creëert hij een dekmantel om zijn persoonlijke macht en rijkdom te vergroten. Een spel van schijn en werkelijkheid. Is de vos, de rover met bloed aan zijn grijpgrage klauwen, een vertekende figuur die we alleen met behulp van een spiegel echt kunnen zien?

Tijdens mijn opleiding stadsgids Antwerpen hield ik een presentatie over ‘Koning-Bouwheer’ Leopold II. Er was immers genoeg te zien in Antwerpen, en ik babbelde er vrolijk op los over het station, de Zoo, de haven en natuurlijk over het KMSKA het Koninklijk Schone Kunsten Museum. Dat mooie gebouw konden wij zien vanuit ons huis. Maar mijn presentatie van destijds is ingehaald door de tijd. Met de actie ‘Paid with Congolese blood’, verlangden kunstenaars in 2020 meer aandacht voor de koloniale periode, zodat de mensen weten waar het geld voor al die gebouwen vandaan kwam. Gelukkig hoefde niets te worden afgebroken.

De huidige tijd vraagt om een andere benadering van dit soort kopstukken uit de geschiedenis, en musea en expositieruimten haken er ijverig op in. We worden overspoeld met maatschappelijk betrokken tentoonstellingen die het publieke debat aanzwengelen. Tijd voor reflectie? Kunsthal KAdE geeft al jaren aan dat het de hoogste tijd is dat we deze verhalen horen, en programmeert op een aangename manier exposities waarin bezoekers worden uitgenodigd reflectie te onderzoeken. Spiegeltje, spiegeltje…, is sneeuwwitje de schoonste van het land? Ontdek het zelf op tour | 12

Puttertjes | doorborduren in korte columns

Spiegeltje, spiegeltje…

Leopold II – ‘Het hele verhaal’

Mirror | Mirror. Reflect Yourself!

Spiegelexpeditie

100 X Congo | Een eeuw Congolese kunst in Antwerpen

Expo Bacongo Limburg

AfricaMuseum | Tervuren

Mabele eleki lola! | Freddy Tsimba

Rood Rubber | Daniël Vangroenweghe

David Van Reybrouck | Congo en Revolusi

Mutatuli – Het hele verhaal

Multatuli-jaar 2020

Museum Multatuli in Lebak

Rijksmuseum | Slavernij

Surinaamse School | Stedelijk Museum

Nationaal Museum van Wereldculturen

Leopold II | Koning-Bouwheer

KMSKA

Jubelpark

Autoworld

Brussels Gardens