Musea -

Puttertjes | doorborduren in korte columns

Over kunst en erfgoed met tips

Kruidenierskunst

Proeverij bij Stadsakkers Eindhoven Foto Diewke van den Heuvel

De Knoop. Har Sanders, zeefdruk 48 x 36 cm, 1986

Najaar in de Leopoldstraat, Bert Kinderdijk, 100 x 70 cm olieverf op doek

‘Wat er ook in uw dagelijks leven gebeurt, waar en hoe het zich ook afspeelt, aan de kruidenier heb je altijd een boodschap’. De woorden van Pierre Janssen galmen na in mijn hoofd. Wie heeft zich er niet over verbaasd dat de afgelopen maanden bijna alles was gesloten, maar de supermarkten niet? Pierre Janssen werd in 1986 door Ahold benaderd voor het vormgeven van een omvangrijk kunstproject ter gelegenheid van het 100-jarig jubileum van het bedrijf op 27 mei 1987. Maar liefst 35000 medewerkers kregen een kunstwerk cadeau!

Is kunst een eerste levensbehoefte? In april 2021 wijzigde een galeriehouder in Elsene, Brussel het statuut van zijn zaak van galerie naar kruidenier. Nu verkoopt hij Italiaanse lekkernijen, met een knipoog naar zijn grootouders die zelf een kruidenierszaak uitbaatten, en gelden de kunstwerken officieel als decoratie. Er wordt wel gezegd dat je van kunst en lezen beter wordt en dat goede verhalen werken als medicijn. Kunst stelt je immers in staat meer dan één leven te leven?

Dus ja! Kunst is een eerste levensbehoefte. ‘Want een kunstwerk ergens aan je muur, daar knap je van op’, schreef Pierre Janssen in ‘Het dagelijks leven’, het jubileumboek gemaakt in opdracht van de 100-jarige kruidenier. Twitter bestond nog niet maar hij heeft heel wat hatelijkheden gehoord en gelezen over de grootgrutter die in de kunst ging. ‘Dat Ahold u zou afschepen met voorgebakken onzin, en dat ‘gewone’ mensen immers toch niets in kunst zien…’

Pierre Janssen zette door en stak een tandje bij door in het voorwoord te benadrukken ‘Het is een cadeau voor uw dagelijks leven. Iets van bijzondere kwaliteit en iets wat niet overal te koop is. Want Ahold is uit op uw visie, en niet op reclame voor zijn winkels.’ En ligt daar op dit moment niet een enorme kans? Want wat betekent het om kruidenier te zijn in deze tijd, en hoe positioneer je het bedrijf als reclame compleet is uitgemolken?

Onlangs ontdekte ik De Onkruidenier. De Onkruidenier? Wat een vreemde naam? Jazeker, en wie die naam heeft bedacht verdient een prijs! De samentrekking tussen onkruid en kruidenier zet van alles en nog wat in mijn hoofd ondersteboven. Onkruid is een ‘nutteloos of schadelijk geacht kruid dat vanzelf opschiet op onbebouwde plaatsen…’, en een kruidenier is een detailhandelaar in specerijen en grutterswaren.

Met beide heb ik een haat- liefdeverhouding. Wanneer ik in de tuin het gevarieerde aanbod aan onkruid probeer te verwijderen, en er met mijn neus bovenop zit, denk ik vaak ’ja jongens jullie zijn best mooi, maar waarom met zoveel’. Als ik dan later op de dag kruidenier ‘Grootgrut’ bezoek ‘handelaar in comestibles en fijnere kruidenierswaren’, denk ik; waarom is het aanbod hier zo groot?

De Onkruidenier bestaat echt. Jonmar van Vlijmen (1980) en Ronald Boer (1981) zijn kunstenaars en oprichters van De Onkruidenier. Ze verzamelen verhalen en geschiedenissen van planten met als doel om ‘onkruid’ weer een waardevolle betekenis te geven in de maatschappij, daarnaast doen ze op een semiwetenschappelijke en artistieke manier onderzoek naar de relatie tussen mens en natuur.

Het woord onkruidenier maakt direct dat je anders gaat denken. O, ja… zo kan het ook! Ooit ervaarde ik eerder dit effect. Toen we in Antwerpen op zoek gingen naar een supermarkt in de buurt van ons huis, kwamen we terecht bij Delhaize Hippodroom in de Museumstraat, op de plek waar ooit het grootste volkstheater van Antwerpen stond. Nooit meer kon ik het los van elkaar zien, en sindsdien associeer Delhaize met kunst en theater.

Toen mijn zusje onlangs vertelde dat ze uiteindelijk een tijdslot bij Albert Heijn had bemachtigd, ging het weer mis in mijn hoofd. Tijdslot? Dat kennen we toch van museumbezoek, voornamelijk bij blockbustertentoonstellingen? Inmiddels is supermarktgigant Ahold Delhaize (ze gingen samen in 2016) de winnaar van de coronacrisis. De Nederlands-Belgische multinational met het hoofdkantoor in Nederland, telt vandaag maar liefst meer dan 380.000 medewerkers.

Dat was in het jubileumjaar in 1987 wel anders. Toen mochten de ruim 35000 medewerkers een keuze maken uit 100.000 echte kunstwerken. Pierre Janssen gaf aan 25 kunstenaars de opdracht om een reeks van 4 prenten (steendrukken, etsen of zeefdrukken) te maken op het thema ‘Het dagelijks leven’. Hij bezocht alle 25 kunstenaars in hun atelier, en hij was diep onder de indruk van hun geduld en hun uithoudingsvermogen. ‘Kunst is de vrijheid van anders te zijn’, schreef hij.

De 4 prenten van de 25 kunstenaars werden allemaal 1000 keer afgedrukt; 4 x 25 x 1000 = 100.000 prenten. Maar wilden ze met 1000 per prent uitkomen, dan moest de keuze een beetje gespreid worden. Daarom werd aan de 35000 medewerkers gevraagd drie maal drie keuzes in te vullen op een bestelformulier. De prenten waren genummerd, en de computer rekende dan de rest uit.

Als ik door de jubileumcatalogus blader (onlangs gevonden in een bak), doe ik de test. Uiteindelijk kiest het ‘algoritme’ in mijn hoofd een zeefdruk van Har Sanders (1929 – 2010) met de titel De Knoop. Een mooi helder werk waar hij langdurig aan heeft gewerkt. Monnikenwerk, net als onkruid wieden. Het gaat om het bezig zijn, zegt hij, de rest is onzin.

De uitspraak doet denken aan BK (beeldend kunstenaar en echtgenoot). Altijd bezig; lopen, kijken en schilderen. Als hij in een najaar door de Leopoldstraat in Antwerpen loopt, en daar een schaal met peren ontdekt, aarzelt hij geen moment en begint bij thuiskomst direct te schilderen. En enkele door mij binnengebrachte boodschappen worden niet gegeten, maar geschilderd. Is een kunstenaar ook een soort onkruidenier?

Terug naar de enige echte onkruidenier. De Onkruidenier doet op dit moment in het Van Abbemuseum, met behulp van deskundigen, onderzoek naar de relatie tussen het museumklimaat en het beste klimaat voor de groei van tomaten, en naar het bewaren van zaden. Daarnaast wordt er geëxperimenteerd met het maken van drukinkt op basis van pigmenten uit tomaten.

En wie weet worden we binnenkort bij Ahold Delhaize verrast op keukendoeken met prints van Har Sanders, gedrukt met inkt gemaakt van tomaten. Want kunst is meer dan een eerste levensbehoefte, toch?

De Onkruidenier

Jonmar van Vlijmen (1980) en Ronald Boer (1981) zijn kunstenaars en oprichters van De Onkruidenier. Ze verzamelen verhalen en geschiedenissen van planten met als doel om “onkruid” weer een waardevolle betekenis te geven in de maatschappij. De Onkruidenier organiseert workshops en expedities in de (stedelijke) natuur om mensen inzicht te geven in de bruikbaarheid en mogelijkheden van lokaal groeiende planten. Lees meer…

Tentoonstelling | Forever Summer

In het project Forever Summer in het Van Abbemuseum staat de tomaat centraal. Lees meer…

te zien t/m 3 oktober 2021

LAM | Lisser Art Museum

Hét foodart Museum

Het leukste kunstmuseum voor alle leeftijden. Je beleeft er verrassende schilderijen, beelden, foto’s, video’s, installaties en digitale kunst. Allemaal hebben ze iets te maken met eten, drinken of winkelen. Kennis over kunst is niet nodig, jouw ervaring staat centraal. Het LAM ligt echt midden op het romantische Landgoed Keukenhof. Lees meer…

De kunstcollectie van supermarktman Jan van den Broek zit vol smakelijke topstukken van bekende kunstenaars. Van Bas Jan Ader tot Thomas Zipp – Dit zijn de kunstenaars van het LAM alfabet. Lees meer…

doorlopend in 2021

Art Center Hugo Voeten

5000 m2 tentoonstellingsruimte in een oude graanfabriek | Herentals bij Antwerpen

De collectie van voormalig supermarktondernemer Hugo Voeten (1940 – 2017) is een unieke combinatie van Belgische en internationale kunst. Ontdek 5000 m2 tentoonstellingsruimte in een oude graanfabriek. Een unieke combinatie van Belgische en internationale klassieke en hedendaagse kunst. Meer dan 2000 items. Lees meer…

doorlopend in 2021

Beeldentuin | Geel

Bezoek de beeldentuin met meer dan 150 monumentale werken en sculpturen. Er is een vast en veilig parcours uitgestippeld. Wees welkom! Lees meer…

Het dagelijks leven

100 kunstwerken van/voor een honderdjarige

In 1987 bestond Ahold (nu Ahold Delhaize) 100 jaar. Toen mochten ± 35000 medewerkers een keuze maken uit 100.000 echte kunstwerken. Ontdek de 25 kunstenaars die voor deze gelegenheid elk 4 prenten maakten, waarna er 1000 per prent van zijn gedrukt.

100 jaar Albert Heijn, klik hier…